Nun Tawi Dam Rei Kaphleia

Khawvelah hian ni pawimawh leh hriat reng tlak bik a awm ṭhin a, chu ni chu hlim taka lawm a ṭul chang te, mittui tla chunga hman a ngaih changte pawh a awm thei awm e. Thu leh hla khawvel bakah, Zohnahthlakte tana ni pawimawh bik pakhatte zinga mi chu February ni 20 hi a ni awm e. He ni hi Zohnahthlak tam berte chenna ram, Mizoram State Day a ni a, zohnahthlak zinga peng pakhat Zomi-te tan pawh ‘Zomi Nam Ni’ a ni leh chiah bawk. Chu ni chu ‘Poet of the Century’-a Mizo Millenium Celebration Committee-in an thlan Rokunga piancham a ni a, amah hriat rengna ni pah fawmin, hlahril lama tui mi, mi 22 kalkhawmte chuan Mizo Poetry Society (MiPoTy) an din a, tunah hian member 213 an awm mek a; he pawl hian lehkhabu 7 an tih chhuah tawh bakah, e-book pakhat an tichhuak tawh bawk.

He ni pual hian Kaphleia kutchhuak zinga a hlate ho bik sawi kan tum dawn a ni. Kaphleia hi kum 1910, January ni 10 khan Chalchhingvunga leh Chuaizovi te fa hming koh ni turin Ṭhiak khuaah a piang a. Tachhip-ah a lu a nghat thung. Sialsuka an awm laiin zirna bul a tan a, Aizawl lama a chhunzawm hnuah Shillong lamah High School a kal chhunzawm leh a. Pawl 10 a pass hnuah an khua (Tachhip)-a ME School-ah a thawk leh ren rawn a. Chumi hnuah High School a kal laia an zirtirtu, fapa ang hiala lo entu TE Pugh thu rawn angin Intermediate of Arts (IA) zir chhunzawm turin Calcutta-ah a chhuk a. Kum 1935, July ni 19-ah a inziak lut fel a ni. Thiamna leh finna tam zawk pawkchhuah tuma theih tawp chhuah a beih lai leh, IA exam tura a inbuatsaih laiin damlohna (khawsik) chuan a tlak buak a. A natna chuan zual lam a pan zel avangin IA exam thei lovin, inenkawl turin Shillong-ah a chho leh a. Tichuan, kum 1937 August ni 11-ah Shillong khawpuia WM Hospital-ah a lut a, a natna chu ngawt (TB) a nih thu an hrilh chiang bawk a. Khatih lai khan Ngawr natna chu tihdam theih loh anga an ngaih avangin Kaphleia pawh a beidawng hle niin a lang a, a thusep ‘Thlirtu’ tihah chuan, “Thi turin ka lo hawng e,” tiin a ziak hial a ni.

AZ Phizo te, Capt JS Halliday te, Capt Kapchawla te, CZ Huala te, Capt LR Sailo te, Lalziki Sailo te, Pi Zaii leh Pu Mena te’na a lehkha zir laia a room-a an kawm ṭhin Kaphleia chu Ngawr natna avangin kum 1940, November ni 13, zan dar 10-ah Pathian hnenah a chawl ta a ni. Kum 30 chauh he khawvelah a nun a hmang a, chuti chung chuan Zofate tan thu leh hla ropui tak tak a hnutchhiah hman nual a. Chung a kutchhuak zingah chuan a thusep te hian chai an hlawh ber mai awm e tih theih a nih rualin, a thawnthu tawi leh a hlate pawh neu lo tak a ni. Hla hi 17 a phuah a, chung zinga 9 leh a hla lehlin 1 chauh chu hmuh theihin a awm a. Chung a hlate chu – Ka Nu Hmangaihna, Kan Run Khawhar, Zoram Nuam, Dam Takin, Ṭhal, Hun leh Kumte An Ral Zel A, Nghilh Ni Awm Thei Ang Maw, Ka Nu Hmangaihna Aw Nem Chu tih leh Zoram! Ka Ram! tih te an ni a. Heng bakah hian a hla lehlin pakhat Jerusalem Ka In Ropui Chu tih a nei bawk.

Kaphleia hlaah hian tlar tawpa thu ri inzul (end rhyme) hmuh tur a awm fo a, chu chu hlahril (poetry) ṭha tehna pawimawh tak a nih theih rualin, hman thiam loh chuan hla thu ti ulh a, ti biboh theitu a ni thei bawk. Zosapte hla phuah tam zawkah hian Mizo tawng thiam nal tak an nih lohna hi a lang fo a, thu ri inzul dah an tum luatah an hla thuah inkal thelh a awm fo ṭhin. Chutih laiin Kaphleia erawh chuan hla thu inkal thelh awm lovin thiam takin a hmang a, chu chuan a hla thu chhiar pawh a tinuam hle. A hla pakhat ‘Ka Nu Hmangaihna’ tihah chuan,

Ka nu mei eng thlir zelin ka haw ṭhin, (a)
A lovin sumhmun thim ka ngam lo; (b)
Ka kohna chu nem tein a chhang fo, (b)
Muang takin kan run mi hruai lut ṭhin. (a) (lines 13-16)

tih kan hmu a. Heng bakah hian a hla dang ‘Ṭhal’ tihah chuan,

Lanu leng herawt ri ruai leh, (a)
Veng tlabirh ar-la tui tur hian, (b)
Nichhun awmhar a tizual e; (a)
Hawi ila romei karah hian, (b)
Zar tin a no, leng thinlai nen, (c)
Virthli dam te-in a chhun reng (c). (lines 12-17)

tiin a phuah bawk. Heng a hla kan tar lante bakah hian a hla dang dangah pawh tlar tawpa thu ri inzul hi hmuh tur a awm fo bawk.

Kaphleia hlaa kan hmuh dang leh chu nu hmangaihna hre chiangtu a nihna hi a ni. H. Laldinmawia chuan, “A hla pakaw zinga pahnih (22%) lai chu nu hmangaihna hla a ni,” tiin a ziak nghe nghe. Kaphleia, a hun laia lehkha thiam leh zir sang, Zoram nghahfakin nu hmangaihna hla a phuah te, nu hlutna leh ṭangkaina a hre chiang em em te, nu hmangaihna a dah san bakah, amah hmangaihtu a nu a hmangaih let te hi a ropui hle. Tun laiah chuan mi tam takin mahni nu leh pa hmangaihna kan hre chiang lovin, kan dah sang tawk lo a. Nu leh pa kut thlak ching mai te pawh hriat tur a tam ta. Hemi kawngah hian Kaphleia hi hrenawn ila, a nun leh a hmangaihna hi i entawn leh ang u. Chutiang bawkin nu leh pate pawh hian Kaphleia nu hi entawn ila, Kaphleia’n a nu chungchang, “Zantiangah a hrai haw hun a chhiar ṭhin/Chung Pathian hnenah a ṭawngṭai ṭhin,” (line 17-18) tia a sawi ang hian, nu leh pate pawhin kan fate awmna chin leh an thiltihte hi hriatpui ila, an tan bang lovin i ṭawngṭai fo ang u. Chu chuan chhungkaw ṭha a chher chhuak ang a, chhungkua a ṭhat chuan ramin a ṭhatpui dawn si a.

Kaphleia khan chhungkua hi a dah pawimawi em em a, zirna bul ṭanna chu chhungkua a ni tih a hre chiang hle bawk. Zoram pawnah, hnam dang zingah lehkha zirin a awm a, chutianga zirna sang tem pha a ni chungin, chhungkua aṭanga a thil zir chu a dah sang hle a,

Run mak a ni kan run fal te,
Ran reh, rin hrang, zir in lian ber;
Sappui sikula kan zir loh
Kan zirna, thil mak chhui sen loh. (lines 5-8)
(Kaphleia, Kan Run Khawhar)

tiin an in chhung, an chhungkua aṭanga a zir chhuah chu zirna ina an zir loh a zirna hmun niin a sawi a. Hei hian chhungkua aṭanga a thil zir chhuah a dah sanzia leh a dah ropuizia a lantir thei awm e. Keini pawhin tuna kan in, kan chhungkua aṭang hian kan tu kan fate’n eng nge an zir chhuah ang tih hi ngaihtuah nawn ila. Zirna ina an zir loh an zirna hmun kan in leh kan chhungkua aṭang hian eng nge zir chhuak se kan tih tihte ngaihtuah nawn ila. Siam ṭhat ngai a awm chuan siam ṭha hreh lo ila, kan tu leh fate’n Pathian hriatpui tlak thiamna an zir chhuahna hmun a nih nan hma la thei ila a duhawm hle.

Kaphleia hla danglam lehna chu a hlaah hian ama nun hmuh tur a awm tel fo hi a ni. Hla phuahtu-in ama tel ve-na emaw ama nun a pho chhuahna hi ‘subjective poetry’ tia sawi a ni fo ṭhin. Chutih laiin, hemi lehlamah objective poetry a awm leh chiah bawk a, objective poetry peng zinga pakhat chu ‘Hla khun’ (ode poem) hi a ni awm e. Mahse, Kaphleia hla phuah zinga ode huang zinga khung theih tur ‘Ṭhal’ hla kan en chuan, a phuahtu Kaphleia nun kan hmu tel thei thung a ni. He hlaah hian, “Aw! Hringnun tawi tuar a nem ang/Fam ta hnu vul leh thei ila,” (lines 24-25) tiin a phuah a. ‘Thi turin ka lo haw’ titu Kaphleia khan a dam rei dawn lo tih a inhria a, mahse a rilru-ah chuan a ram tan thil ṭha tih a chak si a, “Kan ram leh Pathian tan thil tih tur tam tak a awm a, dam ila theih ang tawk te te han tih ve pawh ka tum bawk a,” tiin Pathian leh a ram tan theih tawp chhuaha tha thawh ve a duh thu a au chhuahpui a. Mahse, a dam rei dawn lo tih a hria a, a nun tawi lutuk chu pawi a ti a, thi tawhte pawh he khawvelah vul leh theih ni se chuan mihring nun tawi lutuk pawh tuar dam theih a inbeisei a. Mahse, a theih loh tih a hriatna chuan khuarel awhna a neihtir niin a lang.

Kaphleia hian hla phuahna ṭawngkam atan hian hla thu un pui pui a hmang lo a, hla thu tluang tlam leh hriat awlsam tak a hmang zawk a, chu chu Romatic poet William Wordsworth-te’n an duh dan a ni. Hriatthiam awlsam leh hla thu mawl hmang angin lang mahse, a hlate hi a hla hnap thung si a. Chu chuan hla phuah thiam a nihna a tilang tiin a sawi theih awm e.

Kaphleia hlaa kan hmuh langsar dang leh chu ‘Zoram hmangaihtu’ a nihna hi a ni a, Prof Malsawmliana phei chuan, “Zofate hmasawnna tur hian a ngaihtuahna a seng nasa thei hle a ni,” tih hi Kaphleia chungchangah chuan thu dik tak a nih thu a ziak hial! Kaphleia chuan he ram, Mizoram hi lu chhum, ban chhum huama Mizo pi leh pute sah zau a ni tih a hria a. Thi leh thau pawlha an lo hum him, hrehawm leh harsatna karah pawha Mizo pi leh pute’n an ven him a ni tih a hre chiang a. A ram leilung leh a chhunga chengte chu hla phuah thiamte’n zaia an chawi a ni tih a hria a. A chenna ram chu amah thlahtute zalna leilung a ni tih a hre chiang bawk. Chuvangin, he a ram, a neih chhun chu a hmangaih em em a, a ram chauh ni lovin a chhunga a mi chengte pawh a hmangaih hle. Zoram dah sanna leh Zofate’n hmasawn ve se tia a duhna thu hi a kutchhuakah hian hmuh tur a awm nual a ni.

Sap hla phuahtu lar William Wordsworth chuan, “Hla phuahtute hi an mihringpuite hnena thuchah puangtu an ni,” tia a sawi ang hian, Kaphleia’n a hla hmanga a chenna Mizoram, a ram neih chhun leh a Mizo puite a hmangaihna hi ṭhangtharte hian hre nawn ila a duhawm hle. Kaphleia chang a ni lo a, Mizo lehkha thiam hmasate pawhin he ram leh hnam hi an hmangaih em em a, Mizo hnamin hma a sawn theih nan an theih ang angin thu leh hla an lo ziak kur ngei nguai a, anni pawh Mizo hnam tana chhuan tlak ni tura nun hmangtute an ni ṭhin. Mi thiam ngawi reng nih an tum lo a, an ram tan an au chhuak ṭhin. Kaphleia’n “Aw! Zoram, ka thinlungin ka hmangaih che,” tia a thinlunga a hmangaih ang hian, Zoram nghah fak ṭhalaite pawhin kan thinlung tak taka kan ram kan hmangaih a ṭul hle a. Kaphleia angin mi hnuaia kan kun bik loh nan kan ram leh hnam tan i ṭawngṭai fo ang u.

‘First Generation Writer’ tia C. Lalawmpuia Vanchiau leh Margaret Ch. Zama ten an dah zinga mi Kaphleia khan a hla hmangin Zofate chu thu min chah a. A thu min chah hmu thiam leh hrethiam turin a kutchhuakte hi zir nawn fo ila, chutiang bawkin hla phuahtu dangte kutchhuak pawh chhiar nawn fo ila. Hla phuahtute pawhin kan lunglenna lam hawi kan ziah rualin, kan ram kalsiam ni tura kan duhte pawh hla hmangin puang chhuak fo ila. Nun tawi, dam rei Kaphleia ang hian kan chenna Mizoram hi hlaah chawi ila, thinlung tak takin hmangaih ila. Engkim kan tih leh kan sawi apiang Pathian leh kan ram tan tia chhuang taka kan sawi fo theihna turin theih tawp i chhuah nawn leh teh ang u.

Zoram! Ka ram!
Lu chhum ban chhum huam a,
Kan pi pute sah zau...
Ka muanna thing thiang i ni,
Ka rinpui leh ka chhuan i ni.

(He article hi February 20, 2025-ah khan ni tin chanchinbu The Zozam Times-ah tihchhuah a ni a, MiPOTY Foundation Day puala ziah a ni. A ziaktu hi MIPOTY member a ni e).

Loading

You may also like...