Poetry awmzia leh a hnathawh

• H. Lalawmpuia
  Asst. Secretary, MIPOTY

Vawiin March ni 21 hi ‘World Poetry Day’ a ni a, chumi pual chuan poetry chungchâng tlêm azâwng kan sawi dâwn a ni.

UNESCO chuan kum 1999 aṭang khan March ni 21 hi ‘World Poetry Day’ atân a puang a, kum tinin a lawmna huaihawt ṭhin a ni. Mizoramah pawh kum 2016-a din Mizo Poetry Society (MIPOTY) chuan kum tinin he ni pual hian hun an hmang ṭhin a, kuminah pawh hian Pachhunga University College-a Mizo Department nena ṭang kawpin ‘Musical Poetry Festival’ (Rimawi Rema Hla Chhiar) hun an buatsaih leh a ni.

Poetry kan tih hian, a tawi thei ang bera kan sawi chuan, awmze neia thu rem khawm, châng bithliah dan leh tlar rem dana kalphung bîk nei hi a ni mai âwm e. Chutih rual chuan, hla hi thu rem khawm satliah ngawt chu a ni hauh si lo. Mi thinlunga hna a thawh theih dan te, hla thu mawi leh ril takin mi rilru a hneh theih dan, mihring thinlung a sàwi danglam theih dan hi zir fê tham a ni.

Tun ṭumah hian a saka sak chi leh a chhama chham chi hlate hi kan sawi pawlh nawk nawk dâwn a; mi ṭhenkhatin hla thlûk nei (song) leh a chham chi (poetry) hi han thliar hran tum viau mah se thliar hran tak tak theih a ni chiah lo a, thlûk a nei emaw, nei chiah lo emaw, a pawimawh ber chu a thu mawina leh rilna bâkah, a hlain a sawi tum, a thuken kha a ni a. Chu vang chuan, thlûk nei leh nei lo tia thliar hrang ve loin, hla kan ti emaw, poetry tia kan sawi emaw pawhin, kan huap tel vek mai dâwn a ni.

Tin, poetry hrim hrim hi Mizo ṭawnga kan sawi dan pawh a inang lo thei viau mai. Mi ṭhenkhat chuan ‘hlahril’ an ti a, ‘chhamhla’ tih duh zawk an awm bawk a; ‘hla chham mi’ tia sawi te pawh an awm a, ‘hrilhla’ tia sawi duh an lo awm ve mêk bawk a; ‘hla’ tia sawi mai te pawh an awm. Mi ṭhenkhat thung chuan hetia Mizo ṭawnga dah kher tum lo hian ‘poetry chu poetry ni mai rawh se’ an lo ti ve bawk a, ngaih dan leh duh dan a rual mawh hle. Tun ṭumah hian ‘hla’ tih leh ‘poetry’ tiin kan lam pawlh nawk nawk ang.

Hla awmzia hi mi tam takin sawi fiah an lo tum tawh ṭhin a, Pastor Vanchhunga chuan, “Hla hi thu pâr a ni, thu aia thu,” tiin, thu rem khawm satliah ringawt ni loa thu awmze nei bîk pâr chhuahna tiin a lo sawi a. V.L. Zaithanzama pawhin, “Hla chu ‘thu pâr’a ni a, a kûngpui chu ‘thu’ a ni. Thlado lèrah Chawnpui a pâr ang hian, thu lerah hla a pâr a ni. Mahse, thu awm khawm satliah mai hi hla a tling lo; thu mawi chi tin, rem taka chuktuah khawm hi hla a ni. … Tichuan, thû chu pangpar kûng nen tehkhin a ni a, hla chu a pangpâr pâr nen tehkhin a ni. Hei vang hian a ni hla hi ‘thu pâr’ kan tih ni,” tiin a lo nemnghet ve bawk a. Tichuan, hla mawina leh rilna, mi lung a tih-lèn theihna leh mi thinlung no a khawih danglam theihna ber chu a thu-ah khan a awm tihna a ni a, a hla thu mawi leh mawi loh te, a ril leh ril lohte chuan awmze thûk tak a nei tihna a ni.   

Macaulay chuan poetry chu, “Thumal hrang hrang awmze nei tak leh mawi taka rem khawm, suangtuahna leh ngaihruatna pawh tilang thei, lemziak thiamin chiang taka rawng chi hrang hrang hmanga thil mawi awmze nei a ziak chhuahna ang hi a ni,” tiin a lo hrilh fiah ve bawk a. Chu chuan, hla chu thu rem khâwm satliah mai a nih lohzia, mawi leh ril, thûk leh awmze nei taka chuktuah khawm a nih dan a târ lang a, chu thu mawi infâwk khawm chu mi rilru hneh theitu ber pawh chu a ni. Chu vang chuan, hla phuah thiamte hian hla an phuah hian, an hla thu hriat hmasak apiang an vawm khawm pawp pawp lèm lo a, hla thu remchâng hmasa apiang an hmang hek lo, William Worsworth-a’n hla chu thinlunga thil vei, hmun fianriala ngaihtuah nawn leh hnua phuah chhuah, a lo tih ang khan, uluk taka remin, mawi leh ril takin an lo phuah ṭhin a ni. Chu hla thu mawi leh ril infâwk khawm chuan mi thinlung chhûngril ber thlengin a lo fan chhuak ta ṭhin a ni.

Hetianga hla thu hrang hrang mawi taka inchuktuah khawm hian rimawi ‘rhythm’ a siam chhuak ṭhin a, thlûk nei miah lo pawh ni se, a hla thu mawina leh a thu luang tluang ṭha tak chuan han chhiar zâwng ringawt pawhin rimawi awmze nei a siam a, a chham thiam bîkten thiam taka an han chham phei chuan, rilru hi a hneh hmâ bîk em em ṭhin a ni.

Hla ulh, ṭiṭoh leh biboh tak tak ai chuan, han chhiar zâwng pawha lam nuam, inlalâwn nalh leh lam rîk dana a thu luang tluang dak nalh thlarh mai chuan chhiartute rilru pawh a hneh nge nge ṭhin a ni.

Ni ṭhenkhat tui mâmin khua a thiang fo,
Mahse khaw dur fo châng a awm lo thei lo...

tih hla ang te hi chuan mi rilru a hneh viau a rinawm loh a, lunglên pawh a kai tho mawh khawp ang. Chutih laiin,

Chung Pathian hrai duhlêng thisen luan kraws-ah chuan,
Van hnuai thang thil mawi ka lo hmu a;
Kei mi sual ngaidam leh min tithianghlim turin,
Ka Lalpa Isua tuarin a thi.

han tih te hi chuan mi thinlung no a dek che a, uluk taka kan sak phei chuan mittui a kai chhuak mai ṭhin a ni.

Hla hian thu tluang pângngai ai chuan mihring rilru a hneh awlsam zawk daih a. Hla thuin hna a thawh dan hi a mak hle. Ṭawng tluang pângngaia daha mi rilru hneh vak lèm lo; mahse, hla thu ṭha tak hmanga han phuah chhuaha hla mawi leh ril taka lo chang ta hla tam tak sawi tur a awm àwm e. Awithangpa Zai pakhat hi han târ lang ila:

Ram loh khaulèng, palâiah ka tîr ang che,
Thlang tlai zamual khûmin lêng dêr dêr ang che;
Kûngi u, Thanghniangi rûn ngeiah.

tih te hi ṭawng tluang pangngaia sawi ni se chuan chuti teh vakin mi rilru a hneh lèm lo ang a, mawi kan ti hek lo ang. Mahse, hla thu no leh fâwn mawi hlep hlep hmanga Awithangpa’n a’n kaih nèm tâkah chuan mi tin rilru a hneh ta em em a. A hla thu chhiar a nawm mai bakah a thu luang (flow) a dik a, han chhiar mai pawh hian a sakin kan sa titih nghal mai a. A hla ti-hlâtu tak a ni a, a mawi em em a ni.

Hla thu mawi leh rilte hian hla a ti-hlà a. Hla thu hi hlarua pawimawh ber, a chàk pawimawh leh innghahna, a hla mawi leh mawi loh hril thui ber a ni ti ila kan tisual tampui âwm lo ve. Hla thlûk hi mi ṭhenkhat chuan hla ti-hlàtu-ah an ngai ṭhin a. Mahse, a thlûk hi chu a chei mawina pakhat mai chauh a ni. Hla thu mawi leh mi lung tilêng veng veng thei hmanga hla phuah chu, a thlûkin a lo chei mawi belhchhah a. Chu chuan mi thinlung a hneh ta em em ṭhin a ni.

Hla phuah thiamte chuan hla thu hi an hmang thiam em em ṭhin a. Lalawithangpa bawkin,

Buang khawpui vâl rual hi lungzûr maw?
Lelte nunnêm Rodâng lêng awi a kiu ve! –
A vâwr e lunglèn sâng thing lêrah.

tia a phuah hi ṭawng tluang pângngaia kan dah chuan, thing lèra thereng hrâm thu leh, chumi avanga Maubuang tlangvâlte rilru nat leh nat loh vel a zawhna ni maiin a lang a. Amaherawhchu, hla thu mawi tak hmanga Awithangpain a’n phuah chhuah meuh chuan, patling pui pui thlengin an lunglènpui a, men pawh meng phal mang loin an sa nilêng titih mai ṭhin. Hla thu mawi tak hian mi rilru a hneh hmâ bîk em em ṭhin a ni.

Mizote hian hla thu leh hlarua lam hi kan nei ṭhain kan ṭawng hausak ve-na lam tak a ni a. Kan thu leh hla tihausatu ber pakhat pawh kan hla thu mawi tak tak te hi an ni âwm e. Kan hla thu hi Sâp missionary-te khan khawvel lam thil ‘sual’-ah ngaiin an lo hmang ve duh ngai lo a. Pastor Liangkhaia chuan,

Kan Kristian hla siam hmasatu missionary-te khan Mizovin hla thu bik an nei tih hre lovin thuziak pangngai (prose) mai mai hi a thlùk remin hla angin an ziak a, kan sa ta mai a. Tuna keini upaho, Mizo hmasate lah khan, Pathian lam hla chu heti tur rèng emaw kan ti a… Chu chu kan lo dik lo a ni tih tunah chuan kan hre tawh àwm e… Kan hla ṭawng thlum tak mai khan Kalvari te phuah ila. Lal Isua leh a hmangaihna te phuah ila, kan hla chu a ṭha zawk em em ang tih a rinawm ta a ni… Thuziak pangngai (prose) hlaa sak ngawt ai chuan a ṭha zawk daih dâwn a ni. Engah nge kan Zo\awng mawi ber leh thlum berin Lal Isua kan fak loh vang?

a lo ti a. Hei hian Kristianna lo luh ṭan tirh laia Mizo hla thu mawi tak tak an lo hnàwl dan leh a hnu thlenga a nghawng pawi dan a târ lang a. Hla thu mawi tak tak min petu Pathian hian hla thu mawi tak min pêk hmanga Amah fak hi a duh em em ang tih a rinawm a. Pathian fakna hlate pawh hi hla thu mawi leh ril tak hmanga phuah ni se chuan, tun ai fê hian mi thinlung pawh a hneh awlsamin, mi rilru pawh a tinêm hmâ zawk ngeiin a rinawm.

Mihring nun hian chauh châng a nei ṭhin a, khawhar châng te, lunglên veng veng châng te kan nei bawk a. A châng chuan kan dinhmun kawl-âwk leh buai tak thlawh bosan a, awm ve rih loh te kan châk bawk ṭhin. Chutianga kan nunkhua a nguia a nguai châng chuan – poetry-ah hian chawlhna a awm a, hla hian hla takah min thlawh chhuahpuiin, fan ngai loh ram min fanpui thei a ni. Poetry hmang hian lo inhnêmin lo inawm tlei ve la, hlaah hian i hahna lo tidam ve ṭhin ang che.

(He thuziak hi kum 2025 World Poetry Day puala ziak a ni a, MIPOTY hmalaknain March 21, 2025-ah ni tin chanchinbu The Zozam Times-ah tihchhuah a ni).