Thumal Thiltihtheihna
- JH Lalrinzuala
Executive Committee Member, MIPOTY
Khawvel hun a inher a, inchei dan te, khawsak phung te, hnamin a ngaih hlut zawng leh a ngaih san zawng te, hnam nun leh ziarang te pawh khawvel hmasawnna milin a danglam nasa hle a, chutiangin ṭawng pawh, ‘nung’ a nih ve tlat avangin a hmangtute khawvel milin a ṭhang danglam a. Thumal leh ṭawng thi ta pawh a awm nual mai. Chutiang karah chuan hnamin thu leh hla a neihte pawh an danglam ve hret hret a, a hun lai khawvel milin thu leh hla sukthlek pawh a danglam ve zel a ni. Mahse, danglam ve lo erawh a awm, chu chu chul ve lo thumal thiltithei hmanga hla phuah hi a ni.
Hmasang mite khan hla hi inawm tlei nan te, lunglen hrikthlak nan te, ennawm atan te pawh an lo hmang ve nasa ṭhin hle niin a lang a. Classical tragedy te thleng khan hla thu hmang vekin a ni an lo duan ni. Chutiangin Mizo khawtlangah pawh, an lawmin hla an sa a, an lâm a, an lungngaihin hla bawkin an inhnem a, an thinurna te pawh hlain an puang chhuak a, in thiltih ṭhat leh ropuina te pawh hla bawkin a ni an lo puan chhuah ṭhin ni. Chutiang a nih avang chuan hla thu kalhmang te, tuipui zawng te danglam chho hret hret mah se, a neitu hnamin a hun laia ṭha nia a ngaih hi khuarei hian a khàl chul chuang lo va, hmanlaia hla ṭha tak tak kha tunlai thlengin kan la zirin kan la hril fo mai ni te pawhin a lang. Chutiang khawpa pawimawh leh mihringte ngaih la a nih avang chuan zirna pawh a nasa reng a ni. Hla ṭha reng reng hi khuareiin a khàl chul ve lo va, a hlutna a la ngai reng a, hretu leh duhtu an pung deuh deuh zel ni te pawhin a lang a, kum sang tam tak a daih ṭhin a ni tih hi a pawmawm viauin a lang.
Hla chu mawlmang taka sawi chuan thumal, mawi tak taka awmze neia rem khawm a nihna lai a awm a. Thumal thlan fimkhur a ngai em em ṭhin a, thu hlawm ṭha, tawi bawk siin awmze nghet tak neia rem khawm a nih vang te pawh a ni ang, Edgar Alan Poe-a chuan a essay pakhat, “The Philosophy of Composition” ah chuan hla chungchang hi a rawn khel a. Ani chuan thumal thlan hi hla phuah kawnga thil pawimawh ber pakhat niin a ngai a, chuta a ṭan chhan chu, thumal ri inzûl emaw, han chhiara thumal lam rik hrang hrangin rimawi siam thei tur thumal ṭha leh mawi ngaih pawimawh chu thil ṭul tak niin a ngai a, chu thumal chu a awmzia ringawtah a famkim lo va, a ri kha ngaih pawimawh a ṭul leh zel niin a ngai. Hei hi mi nawlpui pawm dan pawh ni ngeiin a lang. Hla a dam rei chhan em em pawh niin a lang a ni.
Mizo thu leh hla khawvelah thawnthu ziakin vul vanglai a nei a, poetry hi eng emaw chen kha chu thawnthu ziak hrulah a khat tawkin a chhuak phauh phauh a, a bu mala chhuak phei chu tam tak sawi tur a awm ngai lem lo. Mahse, tunlai ṭhangtharte khawvelah chuan a ṭhang duang chho ta em em mai a, kum tin poetry bu pahnih pathum te, a chang chuan sawm chuang te a chhuak ta nawlh nawlh mai a. Hei hian hla hi thu leh hla huangah hian a pawimawhin tuipuitu kan la tam a ni tih a tilang chiang hle awm e. Chu chuan chhan tam tak pawh nei ngeiin a rinawm.
A chhan lian tam tak zinga pakhat chu, kan thinlunga kan veil eh kan lunglenna khat liam, thu mawi hmanga mawi leh ngaihno bei taka puan chhuah theihna a nih vang a ni. 4th Kokrajhar Literary Festival-a panelist pakhat, Tibetan revolutionary poet and activist, Tenzin Tsundue khan hla ropuizia a sawi pawmawm deuh mai a awm. Ani ngaihah chuan hla hian thil a tithei em em a ni. Mi a nuihtirin a ṭahtir thei a, thil eng emaw ti turin min hmin thei bawk. Hei chiah hi De Quincey-an ‘literature of power’ chungchang a sawi kha a ni. Ziakah a zo mai lo va, kan chhiar chhuah mai khan a tawk lo va, chambang, mi nawr kaltu leh min hnehtu a lo awm ṭhin lai kha a ni ropui em em mai chu.
Mi pakhatin a thinlung chhungril hlaa a puan chhuah chu mi pakhatin a lo chhiar a, “Ka tana ziak a ni ang e,” tih theih tur khawpin a nun nen a inhmeh a, chutiang a nih avang chuan khang hla phuah nana thumal hrang hrangte kha an ngaihzawnawm a, hriat reng a awl ta bik a, chhungrilah hian eng emaw tit akin min dek râih mai bik ṭhin. Mizo chanchin hluiah chhim leh hmar indo hmingthang pawh kha hla inphuah elin a nghawng kal zel avanga thleng a ni tih hi kan pawm dan tlangpui a ni a, ram tam taka mipui vantlangin sawrkar inawp dan fel tawk lo duh lova, an dodalna hmanraw pawimawh tak pawh hla a ni a, chu vangin, hla hi eng tik lai mahin dah hniam theih a ni ngai lo. Hla ṭha zingah hla ṭha tâwk lo a lo awm ve ṭhin tih thu chauh a ni a, chu lah chu thil danglam a ni hek lo, he leilung khawvel ze nghet a ni satliah ve mai.
Vanneihthlak takin Mizo khawtlangah poetry tuipuitute tan pawl pawimawh tak Mizo Poetry Society a ding a, he pawl hian poet tuai tir tê tê pawh kilkawiin an poem chhiar chhuahna hun te, mipui vantlang chhiar theiha tihchhuahna hun remchang te a siamsak ṭhin a, hei hian khuareiah lukhawngṭ\ha tak pawh a la nei chho ngeiin a rinawm. Tun hnaiah mai pawh he poetry society lawman siam MiPoty Book Award dawn tum leh beiseia poetry lama ngawrh lehzuala luh chilh an awm ṭhin tih hriat te hi a thlamuanthlak a, a lawmawm a, poetry ṭha tak tak tam tak chhuak zel hian kan ram inrelbawlna kawngah te, sakhua leh mipui vantlang nun siam ṭhat kawngah te hmasawnna nasa tak a thlen thei pawhin a rinawm.
(He article hi February 20, 2025-ah khan ni tin chanchinbu The Aizawl Post-ah tihchhuah a ni a, MiPOTY Foundation Day puala ziah a ni. A ziaktu hi MIPOTY EC member a ni e).