‘Lehkhathawn’ thlirlawkna

By Laltlanmawia

Vawiina kan lehkhabu tlangzarh tur ziaktu hi Hrangbana College-a ka zirlai naupang hlui a ni a. Poetry a ziah awm reng reng ka lo hre ngai lo va, poetry han ziak ve awm chi ni pawh hian ka hre lo a ni. Amaherawhchu, a lehkhabu ka han keu va, ka han chhiar thuak thuak hmasa phawt a, poetry chu a lo ti thei nasa mai a, hei hi ka zuk hmu fuh ta ni.

Chak loh ni a lo thlena,
Nun chhungril a chauh changin,
Kan thawnthu kha lo chhiar nawn la,
Harsatna leh tahna hnehtu,
Hmangaihna leh duhsakna.

I thla hliamte thawi dama,
I nun chhungril luah khat turin,
Venghimtu venhimna ropui leh,
A hmangaihna kan chan ropui tak kha,
Ngaihtuah fo ang che aw   tih te,

Ka nun bu hi lo keu la,
Hlimna hmel kâra,
Tahna mittui runthlak tak chu i hmu ang a,
Beidawnna leh thlaphanna sulhnute chu i hmu dawn si.

Mahse, ka nun bu chu keu zel la,
Chung zawng zawng i kal pelh hunah chuan,
Mi tling lo ber thawnthu,
Huatna aia remna thlanga,
Kalsantu aia hriatthiamna nena chelh thintu thawnthu,
A kâwm pawh hmangaihnaa tuam ngei kha,
Nangin rawn chhiar ang che.

tih te hi ka zuk hmu ta a, ka phûr ta riau mai a ni. Ka chhiar ka chhiar a, ka rilrua lo lang hmasa pakhat chu, Mama poetry te hi poetry rau rauah, mi nawlpuiin an tuipui tur ang chi a ni lo tih hi a ni. A chhan chu a poetry te hi a ril a, a hawrawp phena a thuh-ruk a thawnthu leh tu tute emaw hi zuk suangtuah a, zuk mitthla thiam a ngai a, chutiang ngaihtuahna nei pha lo tan chuan ngaihnawm aiin ninawm lamah a kal zawk ang. Amaherawhchu, zuk tuipuia zuk luh chilh thiam tan erawh ngaihnawm inhnangfakna a tling thungin ka ring.

Pahnihnaah chuan, he lehkhabu in chhiar huna in hmuh hmaih hauh loh tur, kei pawhin ka hmuh hmaih bik loh chu a ziaktu Mama khawvel hi a ni. Hla phuahtu tam zawkin an hlaa an sêp he kan chenna khawvela thil awmte hi he lehkhabu ziaktu hi chuan a tuipui ber a ni ve lo. Khawvel thar a din a, chu a khawvel tharah chuan min chuan kaipuiin a duhthusam min hmuhtir a, eng emawti zawng takin a ngaihnawmin a ngaihawm riau a ni. Khai mah aw…

Eng tik niah emaw chuan,
Min chim buaitute chu an ral tawh ang a;
Chhungril thatna hmangin,
Khawvel thar kan thlir ang a;
A ropui ber chu ngaihdamna a ni 
Zirlai thar kan inhrilh leh ang.

Eng tik niah emaw chuan,
Mittui hru hulin seih mawi kan chhuah ang a; 
Khawvel thar chu âm taka chênin,
Thlifim kârah kan lêng tawh ang a, 
Inzawmna chat leh tawh ngai lo turin 
Kan inchelh tlat tawh ang.

tih te kha a ni a, hetianga khawvel thar min chuan kaipuina hla hi he lehkhabuah hian hmuh tur a tlem lo hle. Laltanpuia Tochhawng hla lungrun, hmangaihna a dai ngai lo, rinawmna a ngai reng, hlimna par ang a vul. Aw kei pawh chutah chuan hmangaihtu leh hmangaih ka zawng ve duh a ni tih te nen khan huang khatah dah tur chi niin ka hria. Mahse, mak deuh mai chu, khawvel thar min dinpui kan han ti tak na a, a khawvel thara Mama duhthusam te hi he kan khawvel hman mekah hian a taka kan thlentir theih an ni deuh vek, niin ka hmu.

Dawt lehah chuan, philosophy hi ka zir ve lo va, a awmzia tak tak pawh hi ka zuk pawh pha miah lo. Mahse, Mama poetry te hi a philosophical hle tih erawh chu ka hria, ka chiang a ni. Hei hi lo ngaithla mah teh.

An rin chu an ring a,
An rin loh chu an ring lo va. 
An thlir chu an thlir tlat a,
An thlir loh chu an thlir ngai lo. 
An pawm chu an pawm tlat a,
An pawm loh chu pawm tlakah an ruat lo. 
An fak chu an fak a,
An fak loh chu fak enah an en ngai lo.
An suangtuahna leh rilrute chu siam chawp, 
An rin thilte pawh mihring kutkawih.
Eng mah hi a tak tak ni lovin,
A bul atanga siam chawp mai niin. 
A tak tak erawh a hnenah chauh,
Mihringin a hriat fiah hun tur pawh a thih hunah chauh.

Eng philosophy huanga khung tur nge chu ka hrethiam lo, a ngaihna hriate kutah dah ta ila. Ka chian erawh chu, Mama poetry te hi philosophical tarmit hmanga zir chian fe tham a ni tih hi a ni. He hla tlar tawp pahnih phei hi chu Plato leh Aristotle-a te inhnialna, mimesis rawng te pawh a kai pha lek lekin ka hria.

Dawt lehah chuan, he lehkhabua Mama poetry te hi, a tâwp tlar hnih tlar thumah a thu chah, a thu laimu a inphum zel. A hla thupui pawh hi a tâwp tlar hnih tlar thum velah hian hmuh tur a awm deuh zel a ni. Chu chu Mama poetry danglamna pakhat niin ka hria. In han chhiar ang a, a tâwp tlar hnih tlar thum vel hi a pawimawh hle tih in hre mai ang.

Dawt lehah chuan, sap hovin ambiguity an tih hi Mama hla phuah dan kalhmang pakhat a ni. Eng ber nge a sawi tum, eng chungchang nge a sawi tih hriat hleih theih loh hla an ni deuh vek mai he lehkhabua poetry kan hmuhte hi.

Kan pahnih inkara awm thin mi pakhat avang chauhin
Kan dam tawh tih hi pawm tlat ang aw

han tih te hi, Pathian a sawina nge ni ang, a thian tha tak? Eng chungchang nge a sawi ang tih te hi ngaihtuah zui a ngai ta a ni.

In kiangah chuan elrelna reng a awm lo va, 
Lungkham lah a awm ngai hek lo.
Zangkhai takin ke chheh kan rem a, 
Kan bâna invuanin lâm kan thai a, 
Kan thlàte chu muang mara parhin, 
Dumde zingah nunchan kan zir a.
In kiangah chuan sualna nei mihring hi, 
Angel ka ni fo si a.

han tih te hi tu chungchang leh eng chungchang a sawina nge ni ang tih hriat thiam a har. Mahse, hetiang hla kalhmang, a chhiartuten kil hrang hrang atanga zau taka an hrilh fiah theih tur ang chi, interpretation tam tak awm theihna poetry hian hlutna danglam tak a nei thin. Chutiang chu he lehkhabua poetry te hi an ni.

Mizo contemporary poetry kalhmang zir chiangtu H.Lalawmpuia chuan, “Rhyme leh metre-in a phuar loh (free verse) lam hian a tam zawk a hip hle niin a lang. A rhyme, metre leh stanza rem dan inphuartir ai chuan, an duh dan dana rem chhuah mai kha an thlang zawk thin a. Punctuation leh grammar dan pawh an ngai pawimawh lem lo hle” tiin thangthar poet-te hla phuah dan kalhmang a sawi a. Mama pawh hian chu chu a pawm hle niin a lang. He lehkhabua chuang hla 139 te ziah nan hian Mama hian eng poetical form mah a hmang lo va. Chang tin tlar inzat a ngai pawimawh hek lo. Syllable inzat a hmang lo va, hlarua leh hla thu mawi tul a ti hek lo. Rhyme leh meter hmanga a hla chei mawi a tum lo va, a ngaih pawimawh ber chu a rilrua awm sawi chhuah theih kha a ni. A duhna hmun hmunah a tan tawp mai a, a duh chen chen a ziak a, a duhna hmun hmunah a tâwp mai a. Eng dan leh kalhmang mahin a phuar lo. Chu chuan thu leh hla hi zalenna ram a nihzia pawh a tichiang zawmah hle a ni.

Tin, pakhat leh chu, he lehkhabu preview tura ka chhiar lai hian ka rilruah poetry hrilh fiahna thu mal thar a lo lang a, chu chu medicinal poetry tih hi a ni. A thu hmahruaiah khan a ziaktu hian,

“Keimah ang maia he leilunga mahni chauha zínkawng zawh mek nia inngai, kawi tina kal tam tak an awm tih ka hria a, anni tan chuan tih theih dang ka nei lo tih ka hria. He nun thaw ri a zawiha a inher liam hma hian, an nun zinkawngah leh an hmabak nun an la zawh turah, eng ti kawng zawng emaw tala heng an tana ka ziah lehkhathawnte hian, an nun kawng zawh hi chhan nei lovin siamtu hian a ruatsak lo a ni tih hi hriattir se ka duh a. Heng hlate hian an suangtuahna thuk ber thlenga tawmpuia, hrethiamtu ka awm a ni tih hriattir se, an phurrit a lo chhawk zangkhaia, zawhnaa khat nunte hnenah chhanna eng emaw tak a lo pêka, beiseina leh hahdamna eng ti kawng zawng emaw tala a lo thlen ve hi ka beisei leh ka duhthusam ber a ni”

a tih hi a poetry ah hian a chhânna a taka hmuh tur awmin ka hria. Tunlai chu harsatna neuh neuh hi ka nei ve a, ka pum a tha lo va, tuk tin pum damdawi ka ei loh phei chuan ka buai mai zel a. Chu chu taksa chungchang chauh a la ni a. Ka nunah hian, duh ila beidawn maina tur, ka duh vang ni bik miah si loa ka tawn buaina leh harsatna hi ka ngah ve thin khawp a. Nangni pawh in nih vet ho ka ring. Harsatna hian tu mah min kal kan lo a nia. Chutiangin min chimbuai reng lai chuan hmanni chu college atanga ka hawin he lehkhabu preview tur hian ka han chhiar a, he poetry hi ka chhiar fuh ta a ni. Lo ngaithla teh,

Nang awm lo la chu,
Ka chakna neihte hi ka hre lo ang a, 
Nang awm lo la chu,
Hlimna hlutzia ka hre lo vang. 
Nang awm lo la chu,
Mittui hian chakna thar a hring chhuak thin tih ka hre hek lo vang. 
Aw nang harsatna, ka thian i lo ni.

Rei tak hlimna ka tawn laiin,
Ka pen bo loh nan thla rawn zar fo la, 
Ka nuih rei lutuk chuan,
Ka mittui titla turin rawn hnai fo rawh aw.

Ka chhiar zo chu, ka thaw huai mai ni. Ka chhiar nawn leh thin a. Hei chu poetry pawh a nih loh hi, damdawi a nih hi te ka ti rilru a. Mama hian eng ang harsatna leh natna nge a tawrh thin ka hre lo va; chu lam chu hriat pawh a tul lo. A hlate hi erawh chu, tunlai thalai, chhungril lam leh pawn lam thlenga natna chi hrang hrangin a tlakbuak mekte tan hian damdawi a tlingin ka hria a. A ziaktuin min hruai thlen a tumna hmun hi kan thlen theih phawt chuan kan nâ leh kan hliam chu eng vang pawh ni se, kan dam ang tih hi ka ring, ka chiang a ni. Chu chu he lehkhabu ramtiam chu a ni.

Mizoram Publication Board-in insensona tlaka ngaia sum leh pai a tumsak, chumi avanga lehkhabu hlu tak lo ni ta Mama lehkhabu hmasa berah hian hla 139 a awm a. Thil inpersan tak tak chungchang sawi chhuahna a ni nain hlawm khatah a hlate hi dah a ni a, bung hrang hranga then a ni lo. A lehkhabu hming Lehkhathawn a ni ang chiahin he lehkhabua poetry te hi hril-hla ngaihnawm tak tak an nih rualin, lehkhathawn an nihna chen a awm a. Chhungrila hliam tuar, dam lo, natna benvawn nei, rilru tuam dam ngai, mamawh nei nia inhria a duh apiangte chhiar atana Remruatkima lehkhathawn ang hi a chhuak zen zen lo vang. A man lah chu thla khat dam internet pack man ai pawhin a tlawm zawk. Chuvangin, vawiina lo kalten kan vannneihzia i hria ang u.